اسكندربیگ منشی

زندگي نامه :

از منشیان مخصوص "شاه عباس اول" و از نژاد تركمانانی كه از اوایل دوره ی صفویان به تدریج وارد دستگاه دولت شدند و اعتبار و اهمیت خاص یافتند و در دوره های بعد، متصدی برخی مقامات حكومتی شدند. اسكندر بیگ، بنابر تصریح صاحب "فوائد الصوفیه"، در سال (968 ق) به دنیا آمد، از حوادث دوران كودكی و نوجوانی او اطلاع مهمی نداریم. خود او هم آثارش به نسبت و خاستگاه اجتماعی خود اشاره ای نمی كند. در آغاز به كسب دانش های متداول و مرسوم آن روزگار پرداخت؛ علم سیاق و ریاضیات آموخت و در این رشته تبحری به دست آورد و مدتی در دیوان به كار حسابداری و شغل استیفا اشتغال داشت. از آن پس در سلك منشیان "حمزه میرزا"، شاهزاده ی صفوی، در آمد. او در كتاب معروف خود، تاریخ عالم آرای عباسی، به این دوران زندگی اشاره ای دارد. حادثه دیگر زندگی او شركت در جنگ ایران و عثمانی در عصر "سلطان محمد خدابنده" است كه وقایع آن را در كتاب خود آورده است. او ظاهرا در این سال ها از خدمات نظامی كناره گرفت و یكسره در دیوان به كار منشیگری پرداخت. در حدود سال های (992 و 993 ق) به خدمت سلطان محمد خدابنده در آمد و شغلی ثابت و چون در دانش حساب و سیاق شهرتی به دست آورده بود، گاه به تنظیم امور مالی می پرداخت كه بزرگان و رجال وقت به او محول می داشتند، اما این كار را مناسب شأن خود نمی دانست و برای وصول به شغل دبیری به تكمیل آموخته های خود پرداخت و عاقبت در سال (1001 ق) در عصر شاه عباس به طور كامل به خدمت دارالانشای دولتی در آمده و در اندك زمان عنوان خاص منشی شاه عباس اول را به دست آورد و به قول خودش "در سلك منشیان عظام انتظام یافت." و در ركاب شاه به اصفهان رفت. از این پس پیوسته در خدمت شاه عباس به سر می برد و در سفر و حضر او همراهی می كرد . در همین دوره بود كه تألیف اثر معروف تاریخ عالم آرای عباسی را در دست گرفت. سرانجام در سال (1043 ق) در 75 سالگی درگذشت. اسكندر بیگ، در دوران طولانی خدمات دیوانی خود در میان رجال و درباریان شاه عباس، دوستان بسیار به دست آورد كه در كتاب خود گاه زندگانی و مراودات خود را با آن ها به تفصیل شرح داده است. از دوستان نزدیك او "حاتم بیگ اردوبادی اعتمادالدوله" وزیر با تدبیر شاه بود كه او در جای جای كتاب خود از احوال او خبر می دهد و چون این وزیر در گذشت ارتباط خود را با خانواده او همچنان حفظ كرد. اسكندر بیگ در مجموع از نظر اخلاق اجتماعی و ادب معاشرت شخصیتی ممتاز بود و به همین سبب در دربار و نزد شاه و مقامات دولتی احترام خاص داشت. این ارتباط به او كمك كرد تا برخی وقایع تاریخی را در آن شركت نداشت از زبان راویان ثقه در كتاب خود روایت كند. اسكندر بیگ تألیف اثر مهم خود، "تاریخ عالم آرای عباسی"، را در 48 سالگی به سال (1025 ق) آغاز كرد. در این زمان 24 سال بود كه سمت منشیگری دربار را بر عهده داشت و اطلاعات مهمی از وقایع آن عصر را گرد آورده بود. این كتاب از مهم ترین منابع تاریخ صفویه و به خصوص در باب حوادث و وقایع دوران شاه عباس اول، از مآخذ دست اول به شمار می آید. مؤلف آن را به سد مجلد نامساوی تقسیم كرده است: مجلد (یا صحیفه) اول گزارش احوال اجداد صفویان پیش از دستیابی به سلطنت و نیز شرح حال پادشاهان تا جلوس شاه عباس اول ( 996 ق ) و مشتمل بر یك مقدمه و دوازده مقاله است؛ مجلد (یا صحیفه) دوم شرح وقایع سی ساله نخستین پادشاهی شاه عباس اول، یعنی سال های (996 تا 1025 ق) است؛ مجلد (یا صحیفه) سوم حاوی شرح حوادث تاریخی از سال (1026 ق) تا مرگ شاه عباس ( 1038 ق ) است و با گزارش مرگ او، كه اسكندر بیگ خود ناظر و راوی آن است، پایان می پذیرد. تاریخ عالم آرای عباسی به صورت سال شمار است؛ ذیل هر سال، حوادث مربوط به آن تقریبا با ذكر جزئیات آمده است. این كتاب از حیث آنكه مؤلف بیشتر وقایع را مشاهده كرده مهم و از صحت نسبی برخوردار است، هر چند او ناگزیر از حذف مطالبی بوده كه به طبع شخص شاه و رجال متنفذ گران می آمده است. با این همه، مؤلف از برخی منابع تاریخی نیز، كه گاه آن ها را معرفی كرده سود جسته است؛ به خصوص اطلاعات مربوط به پیشینه سلسله صفویان را از كتب تاریخی پیش از خود، از جمله "صفوه الصفا"، اخذ كرده است. به علاوه اقوالی از ناظران وقایع را هم كه صحیح دانسته در كتاب خود آورده است. مهم ترین منابع او، علاوه بر صفوه الصفا، تاریخ جهان آرا، حبیب السیر، فتوحات یمینی، تاریخ اكبری، روضه الصفا ست. اهمیت تاریخ عالم آرای عباسی علاوه بر اطلاعات مفید تاریخی و مطالب مؤلف در باب ترتیبات دیوانی، اداری و اوضاع اجتماعی آن عصر، به خصوص در احتوا بر بسیاری لغات و اصطلاحات مهجور و نادر مربوط به این زمینه هاست، كه در زمان ما فراموش شده و در این كتاب محفوظ مانده است. استخراج اصطلاحات كمك شایانی به غنای زبان فارسی خواهد كرد. تاریخ عالم آرای عباسی نخستین بار در (1314 ق)، به اهتمام "میرزامحمود كتابفروش خوانساری"، در تهران، به صورت سنگی به چاپ رسید. چاپ دیگر آن دو مجلد به اهتمام "ایرج افشار" و تقریبا بر اساس این چاپ سنگی صورت گرفت. با این همه، مصحح برخی از نواقص كتاب، از جمله یازده صحیفه از جلد اوّل، را براساس نسخه ی خطی موجود در كتابخانه ی مجلس، تكمیل كرده و به آخر جلد دوم آن افزوده است. این كتاب در سال های اخیر با تصحیح و مقدّمه محمد اسماعیل رضوانی در سه مجلّد چاپ شده است، لیكن اساس این چاپ نیز همان چاپ سنگی تهران است و مصحّح از نقل نسخه بدل ها پرهیز كرده است. در این كتاب، برخلاف اكثر كتب تاریخی، وقایع اتفاقیه برحسب سال های شمسی مرتب شده و نویسنده در آغاز هر سال خورشیدی، اغلب ساعت و روز تحویل سال را با تقویم قمری تطبیق داده است. متن تاریخ عالم آرای عبّاسی را "راجر سِیوُری"، ایران شناس انگلیسی، با عنوان تاریخ شاه عباس كبیر، به این زبان ترجمه و در سال (1978 م) در دو مجلّد به چاپ رسانده است. بخش كوتاهی از آن نیز، كه به تاریخ گرجستان مربوط است، به زبان گرجی ترجمه و در سال (1969 م) در تفلیس منتشر شده است. ذیلی هم بر تاریخ عالم آرای عباسی در برگیرنده ی حوادث عصر شاه صفی در دست است كه جداگانه انتشار یافته است. مصحّح آن، "احمد سهیلی خوانساری"، این كتاب را فقط شامل حوادث تاریخی پنج سال اول سلطنت شاه صفی، یعنی از سال ( 1038 تا 1043 ق) ( تاریخ وفات اسكندر بیگ )، است تنظیم و وقایع ادوار بعد دوران این شاه را از "كتاب خلد برین" محمّد یوسف واله قزوینی استخراج كرده و به آن افزوده و در (1317 ش) منتشر كرده است. از اسكندر بیگ منشی غیر از تاریخ عالم آرای عبّاسی و ذیل آن، برخی منشات و مكتوبات پراكنده ادبی و تاریخی نیز بر جای مانده است كه حاوی مطالب مهمّ تاریخی است و مجموعه ی آن ها در كتابی با عنوان كتاب "ترسّل من منشات خواجه اسكندر بیگ منشی" گرد آمده و نسخه ی آن به تصریح استوری در كتابخانه ی لیدن موجود است و ظاهراً تا كنون به چاپ نرسیده است. اسكندر بیگ، براساس آگاهی های پراكنده ای كه ار آثارش برمی آید، شخصاً دارای كتابخانه ی معتبری بوده و نیّت آن داشته است كه پس از اتمام كتاب تاریخ خود، اثری به شیوه ی جوامع الحكایات عوفی تألیف كند، امّا توفیق این كار را به دست نیاورده است.

آثار :
تاریخ عالم آرای عباسی .

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: